Narodziny dyscypliny i zarys historyczny
Początki tenisa stołowego, popularnie nazywanego ping pongiem, sięgają końca XIX wieku w Anglii, gdzie według legendy, podczas pewnego deszczowego dnia, dwóch studentów postanowiło zaimprowizować ówczesną odmianę tenisa ziemnego („Jeu de paume”1) na domowym stole. Wszak takiej zabawie nie towarzyszyły jeszcze żadne trwałe zasady, była ona na tyle inspirująca, że szybko zaczęła odnosić „salonowe” sukcesy. Grano w rozmaitych miejscach, na stołach kuchennych i bilardowych, rakietami do tenisa, a nawet kawałkami szkła czy aluminium. Samą grę nazywano na wiele sposobów: gossima, tenis domowy, pim-pam, whiff-whaff, ale z czasem upowszechniła się pod nazwą ping-pong. Słowo to, pochodzące od nazwy pewnej dużej firmy handlowej, doskonale oddawało charakterystyczny dźwięk oddawanej piłeczki i od ponad stu lat jest synonimem tenisa stołowego.
Początek XX wieku to okres narodzin wielu narodowych związków tenisa stołowego. W 1926 roku powstała również Międzynarodowa Federacja Tenisa Stołowego (ang. International Table Tennis Federation), co zbiegło się z rozegraniem w tym samym czasie w Londynie pierwszych oficjalnych mistrzostw świata. W programie igrzysk olimpijskich tenis stołowy pojawił się po raz pierwszy dopiero 62 lata później w Seulu.
W Polsce pierwszą wzmiankę o tenisie stołowym odnotowujemy w dzienniku „Kurier Warszawski” w 1902 roku: „Ping-pong, nowa gra pokojowa w piłkę – tenis pokojowy, grany na stole – wynaleziony ma się rozumieć w Anglii, ojczyźnie wszelkich sportów, stał się nadzwyczaj modny w Paryżu. Jak przedtem 'five o’clock tea’, tak obecnie ping-pong jest na porządku dziennym w sferach, mających dużo czasu i pieniędzy”.
W latach dwudziestych XX wieku grano w ping ponga najwięcej w Łodzi i Warszawie, a także we Lwowie. Dzięki trenerom i działaczom innych dyscyplin sportowych (głównie piłki nożnej i tenisa ziemnego), tenis stołowy stawał się zajęciem coraz bardziej popularnym, początkowo, jako doskonały sport uzupełniający. Organizowano zawody międzyzakładowe, mistrzostwa Warszawy czy też różne zawody wewnątrzklubowe.
W dniu 1 listopada 1931 roku powołano w Łodzi Polski Związek Tenisa Stołowego (PZTS), a już w kolejnych latach rozgrywano zawody na poziomie mistrzowskim i zasięgu ogólnokrajowym.
Mistrzostwa Polski w latach 1932-1939 zostały zdominowane przez żydowskie kluby sportowe2, gdzie najsłynniejszym polskim zawodnikiem tamtych czasów był Alojzy Ehrlich.
W czasach powojennych, tenis stołowy rozwijał się bardzo dynamicznie na całym świecie. Po okresie dominacji Europejczyków, zwłaszcza znakomitych Węgrów, w drugiej połowie stulecia sztukę ping-pongową rozwijano z coraz większymi sukcesami w wielu krajach Azji.
Wraz z upowszechnianiem dyscypliny, produkowano dedykowany sprzęt do gry: stoły, siatki, piłki i rakietki, gdzie zwłaszcza te ostatnie na przestrzeni dziesięcioleci znacznie ewoluowały. Pierwsze okładziny naklejane na deskę pojawiły się, co prawda, już na początku stulecia, ale dopiero w drugiej jego połowie zaczęto stosować podkłady gąbczaste. Miało to wówczas ogromny wpływ na kierunek rozwoju techniki uderzeń. Możliwości wynikające ze zwiększonej przyczepności okładzin, zaczęły być powszechnie wykorzystywane przez wielu zawodników. Stosowanie uderzeń z górną rotacją (topspin) były trudne do wykonania, ale w zamian za to cechowały się bardzo wysoką skutecznością. Dziś trudno sobie wyobrazić, że w czasach rakietek „korkowych” piłeczka potrafiła przejść przez siatkę około 10 tys. razy, a jedna tylko akcja mogła trwać ponad dwie godziny3.
W czasach współczesnych, mimo swojej dostępności oraz względnej widowiskowości, jaką zapewnia nam oglądanie rywalizacji na żywo, tenis stołowy jest trudny do śledzenia i „odczytywania” (rotacji) podczas oglądania przekazów medialnych, zwłaszcza przez kibiców mało praktykujących. Jako, że współzawodnictwo opiera się w dużej mierze na niewidocznych dla oka kamer niuansów, Międzynarodowa Federacja Tenisa Stołowego (ITTF) kilkukrotnie starała się tak zmienić reguły gry, aby sama gra stała się bardziej przejrzysta i zrozumiała dla przeciętnego telewidza. W latach dziewięćdziesiątych zastąpiono m.in. piłki o średnicy 38 milimetrów piłkami 40-milimetrowymi, dzięki czemu zredukowano nieco tempo wymian. Dopuszczono także pomarańczowy kolor dla piłeczek i niebieski dla stołów oraz zmniejszono liczbę punktów potrzebnych do wygrania seta – obecnie każdy set jest rozgrywany do zdobycia 11 punktów. Inną istotną zmianą było zaostrzenie przepisów odnośnie serwowania tak, aby serwujący nie mogli łatwo zasłaniać piłki lub tupać w trakcie podania (co wcześniej było akceptowalne). Zmniejszono w ten sposób przewagę zawodnika serwującego i wydłużono przeciętny czas rozgrywania pojedynczej akcji. Wymienione zabiegi wydają się jednak na tyle marginalne, że w dalszym ciągu główną drogą do zrozumienia prawdziwej istoty tenisa stołowego pozostaje czynne zaangażowanie.
Począwszy od lat sześćdziesiątych XX wieku obserwujemy na świecie dominację przede wszystkim zawodników chińskich. Nowoczesne systemy szkolenia, wysoko rozwinięta infrastruktura (dedykowane ośrodki), profesjonalna kadra (duża liczba trenerów przypadająca na grupę zawodniczą), kultura dyscypliny i systematycznej pracy to codzienność, z której wywodzą się od lat coraz to kolejni mistrzowie. Poza przedstawicielami krajów azjatyckich, wielokrotnie sukcesy w światowym tenisie stołowym osiągali także zawodnicy ze Starego Kontynentu; należą do nich głównie: Jan-Ove Waldner, Jorgen Persson (Szwecja), Jean-Phillipe Gatien (Francja), Werner Schlager (Austria) oraz oczywiście legendy polskiego tenisa stołowego – Andrzej Grubba i Leszek Kucharski.
1 Stara gra francuskiego pochodzenia, będąca prekursorem tenisa ziemnego. Znalazła się w programie igrzysk olimpijskich tylko jeden raz – w 1908 r.
2 Pięta W., Tenis stołowy wśród żydów w Polsce (1924-1949), Częstochowa 2008.
3 Mecz rozegrany w 1936 roku pomiędzy reprezentantem Polski – Alexem Erlichem, a zawodnikiem rumuńskim Ference’em Panet’em.
